H. Mem'in yazdığı "Xanî ve Memzalar" adlı eserden aldığım aşağıdaki şiirleri inceledim. Gerek H.Mem, gerekse Xani uzmanı Şerafettin Eryılmaz ile yaptığımız sohbetlerde bu şiirleri Xani'nin nişanlısına ya da eşine yazdığı şiirler olduğu kanaatine vardık.Xani'nin eşini bir kaza sonucu yitirdiğini şiirinden anlıyoruz Eşinin veya nişanlısın saray emiresi olduğu anlaşılıyor:
EY GÖNÜL
Gönül sade bir ahuya taptı; güzel, tatlı ve bey kızı,
Zincirlerimden boşalttı, gizli devetine, sanki saray hırsızı,
Yakarım mektup sayfasını uygun aşkın yasasını,
Gönül verdim gülüzara din ve iman pahasına,
O talan yüzlerce baş,binlerce hazinedir kaybettiğin,
Dilim dilim yüz parça Xani, yeter figan ettiğin,
ESMERİM DİLBERİM
Cuma gecesi bir esmeri gördüm uşşak oldum ona,
Tavafına gittim şirin kelamlı dilberin, o yüz ve dudaklarına,
Yürek ferahlandı tamamen hat ve benlerin, şevk ve nuruyla,
Esmerim dilberim, olsun sana yüz bin selam,
YALNIZIM
Heyhat doğu batı güneşinden ayrı ve yalnızım,
O ay yüzlüden sonra tarümar olmuş mülküm,
Karanlıkta kalmışım, içmem kevser suyunu,
Onun dudaklarından sonra,
İstemem dünya yarısını o gümüş göğüslüden sonra,
Şayet mahşerde görmeyeceğimi bilsem dilberi,
Cenneti ne yapayım, başına yağdırayım külleri..
............. .............. ............ ..........
Xani! Bu soru ve cevapların hesabı nasıl olur bilsene!
Onun hükmüdür, ey persesiz kendine gelsene!
Ey ocağı yıkık! O ilahın kazasıdır kabul etsene!
Seni ateşe götürebilir konuşmalrdan bir buket..
Xani, evrensel ve bilimsel bir kimliktir. Camisinde imam, Medresede hocadır.Sarayda hem katip, hem de diplomattır. Siyaset adamıdır.Dilbilimcidir.Yazardır,şairdir.Filozoftur. Hukukçudur, sosyologdur.Astronomi bilginidir. Kısacası kültür, edebiyat ve bilimdir.
