Xanî'nin asıl resmi Büyük dedem Mele Mehmûdê Beyazîdî'nin Xanî'yi tariflediği çehresinin Alexsandır J.Daba tarafından Rusya'da çizilen kurgu resimdir.Bu kurgu resim ressam Qulîxanê Memed tarafından resm edilmiştir.C.B
XANİNİN FİZİKİ YAPISI ÜZERİNE BİRKAÇ SÖZ
Kürt halkının aydınlanmasının öncüsü tereddütsüz Filozof Xanidir.Fikir,tasarım ve pratik tezleri ;günümüzün sosyal-siyasal gerçekleriyle çakışmaktadır.O'nun düşünce yapısının temeli Eliyê Herîrî,Fepiyê Teyran ve Mele Ehmedê Cizirî'dir.Düşünce tekniği antik Yunan ve akılcı İslam düşünürleridir.Sanatsal uyumu,Mani Peygamberden başlar.Gencevi Nizamiyle olgunlaşır.
Filozof Xaninin keşfi 17.asır Kürt halkının yararlanma,kullanma evrim zamanına denklik sağlayamazdı.Bölgenin siyasal otoretelerinin de ölüm fermanı gibiydi.Onun için anlaşılmadı.Onun için üsütü kalın yeşil bir perde ile örtüldü.Kürd'e ve islam coğrafyasına yazık oldu.O bir dahiydi.Onun üstündeki kalın örtü günbegün üstünden atıldı.Onun telmihlediği üç asır sonraki Kürt kuşakları elbirliğiyle O'ndan özür diler gibi çalışıyorlar.Kimi O'nun din kimliğini,kimi sanat,kimi düşünce tasarım,kimi aşk kimliğini işliyor.Sıra onun fiziki yani bedensel izahına gelmiştir.Bu durum çok çok önemli ve Filozof Babamıza bedensel şekil biçmenin de memnuniyet verici olduğunu düşünüyorum.Bunu özne yapıp düşüncelerimize dayılı kabulde birlik sağlamalıyız.Herkesin kabulüne saygıyı,tabii ki ölçü biliriz.Aslında daha önce kabulümüzFilozof Xani'nin Tasarımı adlı kitabımızın kapağında resmedilmiştir.
Xani'nin döneminde fotoğraf makinesi yoktur.Ancak Batı aleminde resim sanatkarlarının çizimi ve padişahların minyatür resimleri vardır.Resim yapmanın İslam aleminin din ulemasınca sakıncalı olduğu bilinmektedir.Çizilen Xani'nin resimleri o ressamın algılamasıdır.Hepsi de yakın zamanda çizilmiştir.Yeniden çizmek bence lüzumsuzdur.Çizilen resimlerin arasından en anlamlısını,estetik güzellikle olanını ve Xani'nin kimliğine yakışanı seçmeliyiz.İlk defa bu konuyu kamu önüne çıkaran değerli Mûrad Ciwan kardeşimize binlerce selam olsun.
Daha önce seçtiğimiz resim örneği,çok güzel bir seçim ki Murad Ciwan kardeşinin seçtiğiyle aynıdır.Ben ve Xani öğrencileri kardeşlerimiz aşağıdaki düşünceleri ölçü alarak tercihimizi yapmıştık.Mevcut resimlerin hiç birinin çizimini bizler yapmadık.Sadece seçim jürisi gibi davrandık.
Seçimin kaynağı düşünceler:
1-Yüce Xani'nin doğum yılı 1651'dir.Vefatı 1705-6-7 yıllarından biridir.Yani büyük düşünür maksimum(1707-1651) 56 yaşında mekan değiştirmiştir.O halde çok yaşlı bir ömrü yoktur.Bazı kardeşlerimizin tercihiyle seçilen Özbek tekkesi şeyhi benzeri beyaz sakal ve geniş çehre ,pek onun yaş gerçeğiyle bağdaşmaz.
2-Xani'nin ailesi,büyük dedesi Rüstem zamanında,1592-94 yıllarında Beyazit'in Dîza Sor bldesine Hakkari'den göç etmiştir.Ehmed 4.kuşak Beyazit'lı da olsa Hakkari'nin Xani Aşiretinin genetik yapısını taşıması doğal olanıdır.Oradaki halkın genel olarak açık ten ve renkli gözlere sahip olduğuna herhalde itirazımız yoktur.Diyebilirsiniz ki babasının seçtiği eş diğer aşiretlerden olabilir.Evet olabilir.Bu zayıf olasılıktır.Diza Sor bugün Kızıldıze veya Ortadirek Köyü olarak miras kalmıştır.Oradaki halk hala Rüstemin ve onun ocağı üzerine yemin ediyor.Çevre köylerinin halkı Pinyanişin(Planşi)aşiretindendir.Dediğim fiziki ten çoğunluktadır.Şimdi de Onlar Destanı olan Mem û Zin'de Xani'nin kendi sözlerini başvuralım;
Ew mû geriya ji zaferanî
Teşbîhê bi rengê rûyê Xanî*
Bu beyitte Xanî açık bir şekilde de ten rengini belirtmiştir.Bizce artık fazla söze de gerek yoktur.O halde seçilecek ten rengi açık ve gözler de renkli olmalı.Çünkü düşüncemize göre esmer veya koyu esmer,siyah gözler ihtimali zayıftır.
Ehmedê Xanî;Mem û Zin(Wergerê tîpên Latînî û Kurdiya xwerû. M.Emin Bozarslan)Weşanên Deng ,Stenbol r.492
3- Filozof Xani'nin kendi ifadesiyle on dört (14) yaşından itibaren yazım alemine girmiştir.32 yaşında Nûbara Biçûkan,34 yaşında Aqîdeya Îmanê ve 44 yaşanda da üçünçü öğretmen kimliğiyle doruk noktaya ulaşmıştır.
Kurduğu Medresenin başı(Muradiye veya Şafii Caminin İmamı ) ve İshak Paşa Sarayında(sonra bitirildiğindeki ismidir) Mir Mihemed Pir Bela'nın genel sekreteridir.Yani devrin inançlı aydını ve bürokratıdır.Giyimini ve kendisine dönük bakımının düzgün olaçağı aşikardır.Kurduğu tezi düşündüğümüzde kendinden geçmiş bakışlı olamayacağıdır.Ohalde çok sakin göz,alt ve üst kapakları sarmış olup anlamsız bakışı dinamiğine pek uymaz.
4-Babamız ya çok kısa aşk evliliğinden büyük bir kader mahkumudur veya hiç evlenmemiştir.O Kürt halkının geleçeğinin başlığını hazırlamakta ömrünü bize feda etmiştir.O çok çok güçeldir.O sümbül kokulu ,güldür.O bir bülbül,o bir şahindir,bir Teyrê Sîmir kartalıdır. O Rüstem,o Şêxê Sen'an aşığı ve şefkat hazinesi Hz.İsa gibidir.Bazen de Hz.Musa gibi elinde ve koltuğunda on emir benzeri Mem û Zin'i bize yazandır.İşte bütün bu vasıfları genç dinamik çehrede belirtilebilinir.
Yazılanlırın hepsi Mem û Zin'in bünyesinde ifade edilmiştir.Tüm ifadeler onundu.Onun bedeninin ürettiği ve anlamlı güzellik sembolüdür.
5-Ehmedê Xani'nin genetik soy ağacına ulaşamadık.Dolaysıyla aileden zamanımıza kadar yaşamış,geleneğe sahip çıkıp dedelir filozofumuzun fiziki yapısını anlataçak kimileri yoktur.O halde Xani'nin bilim ailesine başvurmak en sağlıklı olanıdır.Mekan olarak onun medresesindeki varisleri,diğeri de onu bize ulaştıran kitaplarıdır.
Filozof Xani'nin Tasarımı adlı kitabımızın kapağındaki resmi daha evvel yıllık takvimlerde kullanılan tablodur ve santaçı kardeşimiz Qulixanê Memed tarafından resmedilmiştir.Edindiğimiz bilgiye göre bu resim A.Jaba'nın Erzurum da Mele Mehmûdê Beyazîdî'nin Xanî'yi tariflediği çehresinin Rusya'da çizilen kurgu resimdir.Mele Mehmûd 19.asır başı ve ortalarında şöhretli bir Kürt alimidir.Xani'nin merdesesinden ilim,irfan görmüş büyüğümüzdür.Îsmaîlê Beyazîdî,Mûradxanê Beyazîdî'den sonra gelen şöhrettir.Takribi bir asır boyunca medresede aktarılan söylencelerde Baba'nın ten,göz,rengi ve giyim kuşam tablosunun en iyi tarif edeceklerin başında Mele Mehmûdê Beyazîdî'yi kabul etmeliyiz.Çünkü o medresede,devamlı olarak O konuşulup anılmaktaydı.Bu satırları yazan olarak Xani'nin yazan olarak Xani'nin medresesi son başkanı Halife Yusuf Topçu'nun talebelerinden Baba'nın bedensel kimliğini çokça dinlemiştim.
Bütün bunlar göz önüne alınınca ressam Qulîxanê Memed'in çizimini uygun görmüştük.Bakışı,rengi adeta İtalya'da gördüğüm Hz.İsa'nın tasvirlerinden birine benzetmiştim.Mem û Zin'de ölümü tercih eden Memo'nun yeniden dirilişi için Dadının söylediklerinde Hz.İsa telmihi vardır.
6-Bütün seçenekler yan yana konulsa rasyonel davranılmalı.Güzellik alanı geniş olana tarafgir olunmalı.Bu tercih de Yüce Xani'nin felsefesinin kriteridir.Yaşlıdan ziyade genç olana evet denilmeli.Çünkü Xani'nin de tercihi gençlerdir.
Sonuç olarak filozof Xani'nin yazdıklarını,yaşadığı mekanı,sahip olduğu aile kütüğünü ,yaşam ömrünü ve kâbem bildiği oğlu Mem'in unutamayaçağı güzellikte olması,kriterlerine en uygunu bizce işlediğimiz İshak Paşa Sarayı'nın ovaya bakan pencere önünde çizilen resmidir.Takdir sizindir.
