XANÎ ÇAĞINDA İKİ SINIFLI TOPLUM VARDI
Xanî yaşadığı zaman ve mekân ortamında, sosyal sınıflar oluşmamıştır. Ancak iki sınıflı toplum vardır diyebiliriz. İdare edenler ve idare edilenler. İdare eden otorite bağlı küçük iradeler(Osmanlı Mir veya Bey, aşiret ve boy ağaları)daima sosyal çelişki içersindedir. Ezenlerle ile ezilenlerin ve sosyal ekonomik ve siyasal menfaatleri birbirine karşıttır.
Tepede çok uluslu Osmanlı düzenini bozamayacağını bilmiştir. Bu sıralamayı yapıp çareler zincirindeulus-devlettezini kurgulanmıştır. Kurguda sınıf mücadelesi değil, otorite, beylik ve halkın birlikte kurtuluş savaşının bilimsel sosyolojik ve felsefi reçetesini sunmuştur.
Önce beyliğin hukuk normuyla buluşması deneyleri sahnelenmiş, deneyde tez anti-tez savaşından sentez gösterilmiştir. Halkın bireylerin öğretim-öğrenim, teori ve pratikleriyle akıl ve duygu(inanç) olumsuzlukların arınmış bir sonucu gözler önüne sermiştir. Özgür bireyler, özgür topluma önceki deneylerden doğan hukuk-devlet olgusuna ilave ederek Demokratik Hukuk-devlet tezine varmıştır.
Deneylerin tümünde sonucu, istenen yöne ve olguya götürerek nihai güç bilimli insan aklıdır. Deneylerde determinizmi, karşıtlarla diyalektiği felsefi medot bilmiştir.
İstenilen ideal ortamı yaratan insan olacağı, sonuca doğrudan müdahale edende o olmalıdır diyor.
İstenilen ve ümid edilen iyilik ve güzelliktir. Deneyleri Olguları, yönlendiren ve yöneten insandır. Doğan sonuçların nicelik ve nitelikleri insanın bilgisine, tecrübesine, sezgi ve duyumlarına bağlıdır. O halde Etken ve edilgen unsur insan; hem yaptırım güçlü, korumacı ve sorumluluk sahibidir. Mademki diyalektik açıdan karşıtlarından biri iyi unsur diğeri kötü unsurdur. O halde insanın görevi iyilik alanını genişleterek, kötülük alanında küçülterek ikisinin birlikteliğine izin vermek olmalıdır. Bu şekilde olumsuzlukları, olumlulukların alanında mahkûm etmelidir.
Xanî bu düşüncesini hep işlemiştir. Yer zeminin karanlığı gecedir. Gecenin hâkim ortamı olun. Dünyayı, güneş ışığıyla fethetmeli. Geceyi adeta gündüzün içine gömmeli. Hakikatte karanlık tümden yok olmuş değildir. Karanlık ışığın içindedir.,
Toplumun kara cehaletini, eğitimle, bilim ışığı ile küçültülmeli. Cehaletin sınırı bilimsel aydınlanmanın alanın boyutuna bağlıdır. Aydınlandıkça cehalet ileti küçülür. İnsan hürleştikçe, geriliğin bağlandığı töre, din bağnazlıklarının iplerinden kurtulur. İnançlara bağnaz yaklaşımını reddederek insanın önünde yanlış perdeyi kaldırıyor. Her inancın hurafeyi, softalığı hapsedeceği inancındadır.
Cehaleti ilimle değiştiren, bakırını altınla alaşım yapmış olur.Cehalet ve ilim birer kavramdır. Elle tutulmaz, gözle görülmez. Ehil olmayan ve tecrübesiz insana bildiği nedenlerle, maddelerle örneklemek gerekir. Öğretmen derin bilgi sahibi ise Xanî gibi örnek verir. Bilgi noksanı olan,söyleneni gereği gibi anal izleyemez, sentezleyemez.
Xanî,hür insan olamadan hür ülke sağlanamaz fikrindedir. Bunun için iki bağımlı zümreyi tenkit eder .Biri din çemberi içine kendini hapsetmiş kendisi için her gün cennet sarayları kuran sofiler dir. İkincisi de yer zemininde her gün sadece kendileri için saray yaptıran zenginlik bağnazlarıdır.Xanî felsefenin temel temasında insan ve toplumun hürleşmesi; bilgi(tasavvuf) metodu ile sağlanabilir görüşündedir.
Filozof Xanî'nin devlet tezinin temeli hukuk ve hürriyettir. Bu iki unsurla ortaya çıkan xanî'ye ashap Al Adl yani adaletçi gözüyle bakabiliriz.
C.BAYCAN YAZIYOR...
