Değerli yazar ve araştırmacı H.Mem,ünlü Filozof ve Üstad Xan'in torunlarındandır.Tarihimizin içersinde yazdığı eserlerle ve özellikle Mem û Zin adlı yapıtıyla Xanî tüm düşünce ve felsefe dünyasında büyük bir iz bırakmıştır.İşte H.Mem başlangıçta onun önemini ve düşünce dünyasındaki yerini vurgulayan eserleriyle karşımıza çıkmıştır.Bu eserlerden biriside Üçüncü öğretmen Xaniadli eseridir.Xanî miladı 1651 yılında dünyaya gelmiştir.Değerli yazarımız H.Mem,öncelikle Platon(Eflatun) üzerinde durmaktadır.Onu şu sözleriyle özetler;
Eflatun'un adaleti toplumda kurmanın ilk tezlerini üretendir. Sınıflara ayrı ayrı haklar bahşetmek kurumasını devlet denilen üst kuruma vermek düşüncesidir. Onun talebesi Aristoteles, adaleti toplumda kurmanın ilk tezlerini üretendir. Aydınlık için önder oldu. İslam bilginleri de O'nu ilk öğretmen bildiler. İnsan iradesi kâinatın efendisidir. Diyen Farabi'yi İslam dünyası ikinci öğretmen olarak kabul etmiştir. İşte her iki öğretmenin mirasçısı ise Xanî'dir.H.Mem'e göre birinci öğretmen Aristo(Yunan),ikinci öğretmen Farabi(Türk)Üçüncü öğretmen Xanî(Kürt) soyludur.
Xanî'yi yalnızca Kürt kimliğine hapsetmek ilme ihanettir. Zamanda büyük adaletsizliktir. ,Anadolumuzun büyük evlatlarındandır. H.Mem'e göre Xanî'nin dini kişiliği, Hint, İran, Mezopotamya, Mısır, Gerek Anadolu dinlerinin İslam kabuğundaki sentezidir.
524 sayfa tutan bu çalışmasıyla H.Mem araştırma dünyamıza muhteşem bir eser sunmuştur. O'nun bu çalışması büyük bir boşluğu doldurmuştur. H.Memî'nin yeni eseri Kürt Saray Müziği adı son eseriyle ilgili görüşlerimiz;
Yanılmıyorsam H.Memem Bu ilginç çalışmalarında en az dört yıl gibi bir zaman kullandı.Ülke içinde olduğu kadarda pek çok kent merkezlerine ulaşarak Üstad Xanî'nin eserlerinde ele aldığı makamları ve müzik ürünlerinin notalarını tek tek tespit etti ve ciddi olarak bu kitaba ekledi. Ve çok güzel bir görünüm ve içerikli bu çalışmalarından dolayı kendisini yürekten kutluyoruz. Bu müzik yapısı mirlerin ve saraylarda icra edilen zengin enstrümanlı bu düzgeli ses makamları halkın kendi öz malıdır. Sanat müziğimizin varlığını bile bilmezdik. Biz bu cehaletimizden müzikle uyandıran öğretmen Xanî'ye yüz binlerce selam olsun. İşte Xanî sayesinde Gevaşt, Şehnaz, Neva Uşşak, Evc Hicazkar, İrakî, Rast, Rehavî, Zengülî, Hüseynî, Sabah, makamlarının Ney, Çenk, Ribap, Kemençe, Def, Ud, Tambur, Zurna, Santur ve zengin enstrümanları eşliğinde müzik şölenlerine ortak olalım diyor, H. Mem. Özetle vurgulanan görüş şudur; Aklın sanatı bilimdir. Duyguların sanatı şefkat ve şahlar şahı aşktır, bu üç sanat türünün belgesi Men û Zin 'dir, orkestra şefi bilge Ehmede Xanî' dir. Bu gerçekler tarihin derinliklerinden çıkıp gelmektedir. Başlangıçta çok eki çağlarda sözlü ve müzikli ayinlerle başlayan u girişimler, kassitli ozan Sin Likke Ünninî zamanında Gılgamış destanının ilahilerle ve müzikli okunması çağdaş musikinin icracı yönünü kalıcılaştırmıştır.
H.Mem bu eserde Mezopotamya' nın isimleri müzik tarihine geçmiş olan müzisyenlere geniş bir bölüm ayıtmış. Büyük bir araştırma yapmış, doğrusu bu bölümleri meraklılarına okumalarını tavsiye etmekteyim, gerçekleri öğrenmeleri için bu okullarımıza bazı örnekler sunarak anlatmaya çalışacağım.
H.Mem bu bilgilerinin büyük bölümünü üstad Xani'nin Mem û Zin adlı eserindeki şiirlerinden örnekler vererek kanıtlamaktadır. Özellikle müzik enstrümanlarıyla ve makam adlarıyla birlikte. H.Mem tarihi bilgileri açıklarken, Sin Leke Ünninî'den sonra, Erdebil doğumlu (m.s. 168) Berdaysan adını alan müzik ustasıyla konuyu sürdürmektedir. Yezidi kürt kökenli Mehti Musulî(m.s.743) İslam Abbasi döneminde pyth goras'ın müzik teorisini geliştirmiştir. Halife Harun Reşit himayesinde ilk müzik grubunu kuran İbrahim Mehtî ses dizgileri teorisini geliştirmiştir. Halife Harun Reşit himayesinde ilk müzik okulunu kuran İbrahim Mehdî ses dizgeler teorisini geliştirdi ve ses aletlerini gelişmesi için çok ciddi bir çalışma yürüttü. Yetiştirdiği öğrenciler arasında öne çıkan isimler arasında oğlu Musulî ve ünlü müzisyen Ziryap'tır. Onun öğrencilerinden El Kindî anlam ve yorum getirerek ud sazını icat etti. Afrika üzerinde ispanya Endülüs diyarına göçen ve gitarın babası sayılan Musevi kürt kökenli Ziryap(m.s.789) ud sazını 5 nokta telli ilave ederek mızrabı ilk kullanan ve Flamenkoyu yaratan kişidir. Kürt sanat müziğinin doruk noktasında müzik teorisi yeni Seyfüddün ebced notasıyla bir çok eserleri tespit etmiş bir ustadır. Görüldüğü gibi H.Mem sadece tespit etmekle yetinmemiş bu eserlerinde müzik tarihimize başlangıç ve sonrasının tarihinde ilk kez ortaya koymuştur. Bu Sin Likkê Ünni'den günümüze en az 3500 yıllık bir müzik tarihimizi ortaya koymaktadır. Bu çok sevindirici bir çalışmadır. Ve tarihi bilgileri derinine öğrenmek isteyenler mutlaka bu eseri okuyarak bilgilerini zenginleştire bilirler.
H.Mem bu değerli eseriyle insanlık tarihine sapasağlam tartışmasız bilimsel akademik bir çalışma örneği sunmuştur.
O, müzik tarihimize ışık tutmuş, karanlıkları aydınlatmış, kalıcı bir eseri halkımıza sunmuştur. Bir tarihçi olarak ona binlerce teşekkür ve kendisine şükranlarımızı sunuyoruz.
Cemşit Bender.
