Günümüze kadar Ünlü filozof Ehmedê Xanî'nin evlilik konusu açıklığa kavuşmamıştı ta ki üstat H.Mem ezberleri bozarak Xanî'nin mürüvvetsiz bir evlilik yaptığını belgelerle ortaya çıkarmasana kadar
Xanî evlendi.Felek ona acımasızca davrandı.Kavuşmanın baharında vefasız devrandı.Kendi ifadesiyle dediği mürüvvetsiz bir olayın acızadesi.Bu olay aniden olmuştur.Eşi ya çocuk doğururken,ya ani kalp durması,ya attan düşmesi yada başka bir sebepten . Kadersizlikle Baba'mızın derin elemine ortak olalım
Xani her sağlıklı insan gibi bir yaş zamanında evliliği arzuladı.Teklik vasfını yaradan'a bırakarak iki olmayı arzuladı.Meşru zeminde karşılıklı kabul eşitliğinde,adalet ölçeğinde,evlilik temelinin nişan iznini almıştır.Onun tüm yazdıklarında gördüğüm en önemli seçim dişi unsur,kendisi de erk olan erkek erkten daha öncelikli tercihidir.Onun ümitli seslenişini hep beraber okuyalım.,irdeleyelim.
Xanî üç bucuk asır önce kürt halkının kültür, adet, örf geleneklerin ifadesinde o'nun sosyoloji gerçeklerini çok iyi özümseyip, yaşadığını görüyoruz. Kürt folklorunu çok iyi biliyor. Doğru bulmadığı sosyal yapının siyaset ve kültür yapısını bilim kimliğinde çareler arayıp, yenilerle değiştirmek istemektedir.
Bahse konu nişan ve sonrası buluşma sahne ve senaryosu öncesi, tarafların birbirini görüp tanımaları. Ve isteklerinin her iki tarafça onaylanması gerekir. Sonra ailelerin onayına başvurmaları doğru olanıdır. Dilo Rabe!(Uyan Gönül) şiirinde bazı ipuçlarını görmek mümkündür.
UYAN GÖNÜL
Uyan gönül, şen edanla geziye çıkalım
Yeter güçsüzlük, tembellik gülistanı seyre çıkalım.
Gülistan kızıl gül, çimenler mor sümbül
Nisan mevsimi ahengiyle şakıyor bin bülbül
Nisan giden yolda güzergâhı dilberin
Yüreğin ışıklı meşalesinde can veren benzeri kelebeklerin,
Gönül sade bir ahuya taptı; güzel tatlı ve bey kızı,
Zincirlerimden boşalttı gizli davetine, sanki saray hırsızı
Tenhadaki halvete, kızıl dudak şerbetini ten
Bilsin ey dost! İşvesine fermanlı köleyim ben
Fermanına saygılı, ona karşıt olmasan
Sözlerinin onay vereni, olursun Şexê Sen'a
Şeyh gibi emre köle, fermanına olsan nazır
Kâfir dostun dileğiyle Kur'an süresi yakmaya hazır
Yakarım mektup sayfasını uygun aşkın yasasına
Gönül verdim Gülizar'adin ve iman pahasına
Şayet diner soyut olsa, giysileri yumuşaksa
Sofi razı olsa dahi ince derin mana olsa
Yasaların dengi miskin sofu, dönmüş zır zır deliye
Güneş renksiz, onun için güvenmiyor o sevgiliye
Gönlü görmez amadır o, Vuslata varmamış o
Adaletin kapı muhafızı, divanı dilbere kapamış o
Sarhoşluğun sebebi can, umumlar da sevdalıyım
Anka tuzağı isteklisi, benler üstü zülüflerde tutsaklıyım
,
Zülüf, benleri dökülürler çiçek, al gül menekşeler
Abdal olan biz canları talan edip virane ederler
O talan yüzlerce Baş, binlerce hazinedir kaybettiğin,
Dilim dilim yüz parça yürekli Xanî, yeter figan ettiğin
Xanî şahitliğinde tanışmanın mevsimi Nisan ayında yapılan nişanlanma süreci ile başlar. Gönül verdiği Ahu; Güzel, tatlı bey kızıdır.Bilindiği gibi o saray katibi görevindedir.Gelin aday Mihemed Pırbela Bey'in aile ocağından olması ifadesidir.İlk buluşma teklifi gelin adayından gelmektedir.Bu öncelik genç Xanî'de çokça mutluluk yaratmıştır.Yazdığı Mem û Zin eserinde Siti . ve Zin'in Tacdin ile Mem'i seçişlerinde öncelik genç nazeninlerindir. Hatta gerdek gecesi âdetinde de öncelik Tacdin değil siti'nindir.
Gelin Bey kızı tarifi:esmera min dilbera mi l ite yuz bin selam ifadesinden anlaşılmaktadır.Yüz bin selamı(sed hezar sılav),Türkçe yazıp söylemesi nişanlısının da Osmanlıcayı anladığı telmihlemektedir.Bu bilgiler ancak Bazid Beyliği'nin yakın aile kız ve erkek çocukları bilinebilir.
Nişanlılık sürecinde adayların birbirlerini görmeleri için adet kurallarından kısaca bahsetmeliyiz. Nişanlıların önce tanışmaları gerektiğini belirtmiştim. tanışma zamanı yeri,düğünler Nevroz günlerinde kırlara,bağlara gidilerek,bazı yerlerde bindarûk ağaç altı topluca genç kız ve erkeklerin buluşmaları,bazen de damat ve geli ailelerinin tanışık olmaları zemini oluşturur.Bildiği bindarûk buluşmalarında kız ve erkek adayları şarkılı şekilde birbirlerine atışma yaparlar.Anlattıklarımın değişik türleri değişik Kürt aşiret ve mekânlarında vardır.Ortak adetler topluca meşru sayılmaktadır. Kürtler başka bölgelere göç etmeden önce adetlerini kültürlerini hep muhafaza etmişlerdir. Bu adetler damat adayı Xanî zamanında ve 50-60 yıl öncesine kadar hep aynıydı.
Tanışma ve karşılıklı kabulden sonra aileler devreye girer.İlk hamle damadın ailesinden gelir.Gelin ailesine küçük hediyelerle başvurulur.Ailenin oluru ve evliliğin zemini hazırlar.Kısa zaman aralığında adayların buluşma zemini hazırlanır.Nişan yüzükleri için aileler içi küçük bir tören yapılır.Daha sonraki günlerde damat ailesiyle birlikte gelin ailesini ziyaret eder.Çoğu zaman gözetim altında sevgililer baş başa bırakılır.Nişanlılık zamanı kısa tutulur.Bu arada ailelerin şahitliğinde dini nikahlar kıyılır.Gençler rahatça belli sınırlar içinde görüşmeleri sağlanır.
Tanışma zamanı ve nişanlama zaman aralığı şiirlerin içerliğinden anlaşılmalıdır.Önec nişan giden yol denilmiştir.Diğer deyişte işte geldi bahar diyor.
Evet insan newroz'dan hemen sonra baharın başlangıcıdır. Bahar ümitle gelecektir. Baharla birlikte kızıl güller, mor sümbüller açacaktır. Çimenlerin huzurlu yeşil cennetinde bülbüller şakıyacak. Xanî ve ahu'su da cennete sevdalanacaklardır. Onlar da cıvıldaşıp yuva kurmanın sevdasına düşeceklerdir. Böyle bir evlenme akti, onlara öbür boyuttaki cennet mekânında birlikte olmayı da müjdeleyecektir.0,işte ümit, hayal ve kavuşma sevdasıyla nişanlı zamanına ulaştı. Mevsim bahardır. Atalarımızdan miras canım newroz'umu hiç unutmam. Êzedi kürt kardeşlerimden Meryem hanımı ve İdo Bey'i nasıl unutabilirim. Beni davet ettikleriÇarşema Sor Bayramı 19-20 Nisan şöleniyle bir kere daha Xanî'nin müridi olmaya and içtim.BU bayram Newroz bayramının baharda kutlanışı gibidir.Çarşema Sor;Kırmızı Çarşamba demektir.Burada ki kırmızıya bazı anlamlar yükledim.Bu bayram gençlerimizin tanışma seremonisinde çarpan kalp ritmi 180'leri bulur.Burada pompalanan kırmızı kandır.
Devamı gelecek haftaya...
Kaynak:H.MEM -XANÎ VE MEMZALARI KİTABI
