Gazeteci yazar Cevdet Baycan II Uluslar arası Aras Havzası Sempozyumunda Doğubayazıt'ta müzik ve İsmet Öztürk'ün yaşamı adlı bildiriyi sundu.
Doğubayazıt'ın yetiştirmiş olduğu kültür abidesi, üstat, asırlık çınar olan ve 87 yaşında yaşama veda eden İsmet Öztürk'ü konu alan Cevdet Baycan'ın konuşması şöyle;
Doğubayazıt'ta müzik denince akla halk müziği gelir. Halk müziği Doğubayazıt kültürünün vazgeçilmez bir parçasıdır. Halk müziğini düğün türküleri ile halk oyunları oluşturur. Bunlar birbirlerini tamamlayıcı unsurlardır.
Doğubayazıt 1997'ye kadar kullanılan halk müziği aletleri; davul, zurna, ney ve tulum gelir. Baran ile birlikte davul ile zurnanın yanı sıra çok sesli aletler olan elektronik klavye, saz, darbuka ve kaval müzikte hakim oldu. Bu hakimiyet günümüze değin gelişerek sürüp geldi.
Belli bir döneme kadar, yörede söylenen halk türkülerinin doğru dürüst notalandığı söylenemez. Yöresel türkülerin derlemesi İsmet Öztürk le başlar. 1997 yılında ortaya çıkan ve yöre müzik alalına yenilik getiren müzik grupları yörede birçok türküleri derlemeye başladılar.
Doğubayazıt'ta 1950 li yıllara damgasını vuran hemşerimiz ses sanatkarı Aliye Kılıçtan sonra Baran Baycan, Bora Baycan, Halis Yasa'dan oluşan grup Baran 1999 yılarında ünlü saz ve söz üstadı Arif Sağ, Erdal Erzincanlı, Mahsuni Şerif, Belkıs Akkale ile birlikte yurt konserinde yöre müziğinin oralara taşınmasını sağladılar.
Bugün yine müzik dünyasında ünlü olan ses sanatkarı Yıldız Tilbe'de Doğubayazıt'ın yetiştirdiği değerlerdendir.
Düğünler müzik ve türkülerin en çok sergilendiği yerdir. Düğünlerde müziğin yanı sıra türkülerde okunur. 1997'ye kadar davul zurna eşliğinde yapılan düğünlerde, zaman zaman davul zurna durdurularak karşılıklı oyunu devam ettiren türküler söylenir. Genellik karşılıklı türkü söyleyenler iki kişi olur bazen bu sayıda artabilir. 4 kişinin söylediği türkülerde iki kişi söyler iki kişi tekrarlar. Düğünlerde söylenen türkülerin çoğu sevda ve aşk üzerindedir. Yöremizde düğün türkülerini en çok Rıfat Söyler bestelemiştir. Yöre şivesiyle söylenen, Rıfat Söyler tarafından bestelenen oyun türkülerinin başında Her Bostancı ile Haynık na gelir.
Davul zurna ve ney çalanlar yöredeki beylerdir (Beyzadeler). En iyi ney üstadı Mehmet Çavuştur. Davul, zurna ve ney çalma sanatı yıllardan beri babadan oğla geçmektedir. Günümüzde ney üztatları beylerden Halis Yasa, Ziyadin İlhan ve Mehmet Yasa'dır. Beyler (Beyzadeler) 2000 yılına girerek Doğubayazıt'ta esen müzik yeniliğine ayak uydurarak davul, zurna ve neyin yanı sıra çok sesli müzik aletlerini kullanmaya başlayarak, müzikteki grup akımına uydular. Günümüzde davul, zurnadan ziyade, çok sesli elektronik müzik yapan gruplar düğünlere damgasını vurmaya başladı. Çok sayıda müzik grupları kuruldu.
Doğubayazıt'ta profesyonelce müzik işiyle uğraşanların sayısı çok azdır.
Başka bir türlü çeşidi de dengbejler (Türkü söyleyen)'in söylediği türküdür. Bu dengbejler köy odaları özel sohbet toplantılarında, düğünlerde, sünnet ve nişanlarda söylerler. Dengbejlerin söyledikleri hep öykülü türkülerdir. Ekseriya, yiğitlik, kahramanlık, aşk, sevda, dengbejlerinin ana temasıdır. Son çeyrek asırda dengbejlerin en ünlüsü Kör Kerem'dir. Aynı zamanda bir şairde olan Kör Kerem'in türkü derlemeleri yapılamamıştır. Yöremizde isim yapan dengbejler şunlardır; Seyat Çamlıbel, Veysi Çelik, Lezgi Çavuş (Yıldız), Teyyar Adıtatar(Hamamcı Teyyar), Rıfat Söyler ve Salih Çakin'dir.
Belli bir döneme kadar yörede söylenen halk türküleri notaya geçirilmemiştir. Yöresel türkülerin derlenmesi İsmet Öztürk ile başlar 1997 yılında ortaya çıkan ve yöre müzik alanına yenilik getiren Grup Baran yörede bir çok türküyü derlemeye başladı. Grup Baran ekibinden Baran Baycan'dan derleme:
Ağrı Dağı, Ağrı Dağı
Başın dumanlı hep karlı
Seni vermem dünya malına
Sen Serhat'ın yeri
Gülümsün, beyaz gülümsün
Günden güne düşümsün
Sen yağmurum, karımsın
Yazımsın, baharımsın
Elerim ellerinle
Gözlerim gözlerinde
Uykularım, rüyalarımla
Ağrı Dağı, Ağrı Dağı
ÜSTAT İSMET ÖZTÜRK'ÜN YAŞAMI
Doğubayazıt'ta müzik yaşamının ötesinde, Türkiye müzik yaşamına büyük katkı sağlayan 18 besteye imza atan ve bu bestelerin en ünlüsü ve günümüze değin tazeliğini koruyan "Ağrı Dağından uçtum çayır çimene düştüm" Türküsünün bestecisi taşlama, destan ve saz üstat'ı olan, Doğubayazıt'ın yetiştirmiş olduğu kültür abidesi, üstat, asırlık çınar olan ve 87 yaşında 2 Ekim 2006 günü yaşama veda eden İsmet Öztürk'ün yaşamını anlatmak istiyoruz.
Baba Abdullah, Anne Halise'den olma, 5 kardeşin en büyüğüdür. Üstat ilk mektebi o zaman, Yukarı Beyazıt'ta okudu. Orta okulu ise, Ağrı'da okudu. 1938 yılında orta okulu bitiren üstat Erzurum Lisesinde lise öğrenimine başladı. Ancak, ailevi sebeplerden dolayı liseyi terk eder. Doğubayazıt'ta radyo tamirciliğine başladı. 1942 senesinde, yani 2. Dünya Savaşının rüzgarı estiği bir dönemde askerliğe alındı. Askerliğini Kütahya, İstanbul ve Eskişehir de tamamlayan üstat terhisten sonra bir süre Doğubayazıt'ta radyo tamirciliği yaptı.
Daha sonra Eskişehir Sağlık Müdürlüğünde Muavenet memurluğu yapan üstat, Ağrı Sağlık Müdürlüğünde ayniyat saymanlığı görevinde bulundu. Memurluktan istifa eden üstat, 1956 yılında Ankara Radyo evinde misafir saz sanatçısı olarak çalışmaya başladı. O zaman'ın halk müziğinin ünlü şefi Muzaffer Sarısözen yönetiminde, Halk türküleri korosunda meşhur saz üstatları Emin Aldemir, Sarı Recep, Yaşar Aydar, Yaşar Özdenek ve Bayram Aracı ile çalışmaya başladı.
Üstat'ın Ankara Radyo evinde çalıştığı sürede bestelerini ünlü ses sanatkarı Aliye Akkılıç'a vermek suretiyle sesini Türkiye ye duyurdu. Bu arada ünlü ses sanatkarı Saniye Can da üstat'ın bir eserini seslendirme olanağını buldu. Üstat'ın türkülerini genellikle Muzaffer Sarısözen notalaştırmıştır. Üstat'ın ilk olarak sazla tanışması askerlik yaptığı döneme isabet eder. Orada saza merak saran üstat sazı tam manasıyla kavrar ve bestelerini çoğu askerlik yaptığı döneme isabet eder. Üstat savaş rüzgarlarının estiği dönemlerdeki askerlik dönemini şu mısralarla dile getirir.
Maske, sırt çantası
Matara, tüfek
Yükselen katıra
olacak bir denk
Ne derman bakır,
ne iyi bir renk
Haydi hep birlikte
diyelim
Gel teskere gel
23-24 en güzel yaşlar
Neşe ve saadetler bu
yaşta başlar
Nişanlı, sevgili, anne,
kardeş
Haydi hep birlikte diyelim
Gel teskere gel
Üstat bu mısralarının arkadaşlarına okuması ile başına dert alır. Bir hafta katıksız hapis cezasına çarptırılır. Bereketli bir babacan bölük komutanının yardımı ile olaydan zorlukla sıyrılır. Üstat'ın her bestesinin bir öyküsü vardır. Üstat'a sorarlar "nerelisin?" üstat yanıt verir "Ağrı'lıyım!", "Orası neresi?" diye
tekrar sorarlar. Bunun üzerine "Ağrı dağı buzludur" türkü bestesini okur.
Ağrı dağı buzludur
Etraf çimen sazlıdır
Benim sevgili yarim
Ezelden nazlıdır
Ağrı'nın kara taşı
Eser dumanlı başı
Yarimden merhamet yok
Silinmez gözüm yaşı
Ağrı'nın önü kamış
Elvan elvan uzanmış
Benim muhannet yarim
Eller sözüne kanmış
Loy loy loy loy
Limin limin loy
Üstat'ın bestelerindeki ilham kaynağı yöredir. Üstat aşık olduğu "Aliye" isimli genç kıza ( bu kızın ünlü ses sanatkarı Aliye Kılıç olduğu söylenmektedir.) aşkını anlatmak için bir çok türkü bestelemiştir. Bunlardan biri "Çıktım Saray Köşküne" bestesidir.
Çıktım saray köşküne
Düşmüşüm yar aşkına
İstedim vermediler
Allah Billah aşkına
Yara beni yara beni
Öldürür bu yara beni
Ben bir yar için ağlarım
Götürün yâra beni
Oda senin oda senin
Döşenmiş oda senin
Ne istersin sevgilim
Bir canım var oda senin
Üstat aynı zamanda bir taşlama uzmanıdır. Taşlamaları genellikle dörtlük şeklindedir. Üstat'ın "Esnaf taşlamaları" ünlüdür. Özellikle o devirlerde revaçta olan halk evlerinde kurtuluş günlerinde düzenlenen gecelere üstat bu esnaf taşlamalarıyla renk katardı. Esnaf taşlamalarından birkaç örnek;
Faik çavuş okur ezan
Kazım Özkan verir düzen
Ekrem Şahin evden bezen
Medet hey Allah'ım medet!
Baba Eren köşk peşinde
Bekir Çakan aşk peşinde
Şaban Özkan meşk peşinde
Medet hey Allah'ım medet!
Yardımcılardan Hasan Bey
Yolda gider söye söye
On günde bir kaçar köye
Medet hey Allah'ım medet!
İsmet Öztürk tatlı dilli
Bir sazı var sekiz telli
Telat Öztürk oynar çifte telli
Medet hey Allah'ım medet!
Abdukerim Gökalp at tüccarı
Dere mahallesi,su anbarı
kuri kuri deme bari,Hazeredir onun yarı
Medet hey Allahım medet
Dede Hüseyin Ağzı yavan
Dayan köftelere dayan
Nene Minirye sana hayran
Medet hey Allahım Medet!
Müvezidir bizim Adil Budak
Maymun suret,pişkin dudak
Karıştırır Patnos Tutak
Medet Hey Allahım medet!...
Hamza baba palabıyık
Gece içer gündüz ayık
Bu sarhoşluk ona layık
Medet hey Allah'ım medet!...
Mehmet Ali fen memuru
Allah'ın en kurnaz kulu
Bol bol yer para pulu
Medet hey Allah'ım medet!...
Kaya Önay olmuş amir
Her tarafı ister tamir
Sanki İshak Şamir
Medet hey Allah'ım medet!...
Üstat aynı zamanda destan konusunda hayli hünerlidir. Üstat'ın yazdığı destanlardan biri Belediye destanıdır.
Gittim Belediye ye söyledim derdimi
Birde yazı ile dilekçe verdim
Bütün olayları önüne serdim
Halden bilmeyenlerin haline vay vay!
Sular idaresi çok faal oldu
İçtiğimiz sulara lağımlar doldu
Kana kana içenler şifayı buldu
Hastaneye düşenin haline vay vay!
Gittim mezkur yerde yoktu müdür
Dediler muhasip Kemal beyi gör
Evvela dairemin önünü süpür
Çöpçü olmayanların haline vay vay!
Çok temiz caddeler, sokaklar, yollar
Herkes çukurdan kendini kollar
Doldu hastaneler kırılmış beller
Alçıya girenlerin haline vay vay!
Üstat'ın ilk bestelediği türkü hiç şüphesiz halen tazeliğini günümüzde de koruyan "Ağrı Dağından uçtum" dur. Bu türkünün öyküsü de şöyle; Üstat yolculuk yaparken Sivas'ın Hafik ilçesinde araç arızalanır. Üstat aracın muavininin "yatak sardık" sözünü Hafik te gece kalacakları şeklinde algılar. Daha sonra bir kahvehaneye gider, kahvehanenin duvarında asılı sazları görür. Kahve sahibi üstat'ın sazları incelediğini görünce bir sazı duvardan indirir üstat'a verir. Üstat o anda bestelediği türküyü okur;
Ağrı Dağından uçtum
Çayır çimene düştüm
Ne belalı başım var
Vefasız yare düştüm
Ağrı'nın önü pınar
Hep kuşlar ona konar
Bugün yari görmedim
Yüreğim ona yanar
Ağrı Dağının kurdu
Atım terledi durdu
Karşıdan gelen dilber
Beni yürekten vurdu.
Belli bir döneme kadar yörede söylenen halk türküleri notaya geçirilmemiştir. Yöresel türkülerin derlemesi üstat İsmet Öztürk ile başlar.
Rahat uyu üstat!
Siz daima kalplerde
yaşayacaksınız!
